نرخ بهره بین بانکی چیست و چه تاثیری بر اقتصاد دارد؟

تصور کنید بانک‌ها فروشگاه‌های بزرگی هستند که پول می‌فروشند. این فروشگاه‌ها گاهی اوقات به همدیگر پول قرض می‌دهند و نرخی که برای این قرض تعیین می‌کنند، نرخ بهره بین بانکی نام دارد.

این نرخ ساده به نظر می‌رسد، اما تأثیر بسیار زیادی بر زندگی روزمره ما دارد. از قیمت نان و بنزین گرفته تا نرخ وام مسکن، همه تحت تأثیر نرخ بهره بین بانکی قرار دارند.

ما در ادامه به بررسی اینکه نرخ بهره بین بانکی چیست و چه تاثیری بر اقتصاد دارد؟ می‌پردازیم.  با ما همراه باشید.

نرخ بهره بین بانکی چیست؟

بانک‌ها به طور ساده کارشان این است که پول‌های شما و دیگران را می‌گیرند و با آن به افراد و کسب‌وکارهایی که به پول نیاز دارند وام می‌دهند. همچنین، بانک‌ها باید همیشه پول کافی داشته باشند تا اگر شما یا دیگران بخواهید پولتان را بردارید، بتوانند به شما بدهند. به همین دلیل، بانک‌ها مجبورند بخشی از پول‌هایی که شما به آن‌ها می‌دهید را کنار بگذارند تا در مواقع لزوم از آن استفاده کنند.

اگر یک بانک در پایان روز پول کافی نداشته باشد، از بانک‌های دیگر قرض می‌گیرد، درست مثل اینکه شما از دوستتان پول قرض بگیرید. این قرض‌ها معمولاً برای یک شب (overnight) یا یک هفته است و بانک‌ها باید برای این قرض‌ها هم سود بدهند. در واقع به همین نرخ سود در اقتصاد، نرخ بهره بین بانکی گفته می‌شود.

این نرخ به عنوان معیاری برای هزینه‌های تامین مالی در میان بانک‌ها عمل می‌کند و تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد کلان و بازارهای مالی دارد. نرخ بهره بین بانکی می‌تواند تحت تأثیر سیاست‌های پولی بانک مرکزی و شرایط عرضه و تقاضای نقدینگی در بازار بین بانکی قرار گیرد. بانک مرکزی می‌تواند با تغییر نرخ‌های کلیدی مانند نرخ بهره پایه (repo rate) یا نرخ سپرده‌گذاری، بر نرخ بهره بین بانکی تأثیر بگذارد.

نرخ بهره بین بانکی و تاثیر آن بر بورس

نرخ بهره بین بانکی مثل یک کلید اصلی است که می‌تواند بازار بورس و قیمت سهام را بالا یا پایین ببرد. وقتی این نرخ بالا می‌رود، پول مردم از بازار سهام بیرون می‌آید و به سمت بانک‌ها می‌رود. چرا؟ چون بانک‌ها به مردم سود بیشتری می‌دهند و سرمایه‌گذاری در بانک برای خیلی‌ها امن‌تر از بورس به نظر می‌رسد. از طرفی، وقتی نرخ بهره بالا می‌رود، شرکت‌ها هم کمتر وام می‌گیرند و این باعث می‌شود رشدشان کند شود. این کند شدن رشد شرکت‌ها هم به نوبه خود روی بورس تاثیر منفی می‌گذارد.

برعکس، وقتی نرخ بهره بین بانکی پایین می‌آید، پول از بانک‌ها به سمت بازار بورس مثل خرید سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و کسب‌وکارها مثل استارت‌آپ‌ها، کارگاه‌ها و حتی کسب‌وکار‌های آزاد سرازیر می‌شود. چرا؟ چون بانک‌ها سود کمتری می‌دهند و مردم به دنبال سرمایه‌گذاری‌های پر سودتر می‌روند. همچنین، شرکت‌ها با نرخ بهره پایین‌تر راحت‌تر وام می‌گیرند و می‌توانند کسب‌وکارشان را گسترش دهند. رشد شرکت‌ها هم باعث می‌شود سودشان بیشتر شود و این یعنی بورس رونق می‌گیرد.

عملیات ریپو چیست و چه تفاوتی با نرخ بهره بین بانکی دارد؟

عملیات ریپو، یک نوع قرض گرفتن پول بین بانک‌ها است که در ایران خیلی رایج است. به این صورت که یک بانک، اوراق بدهی‌ای را به بانک دیگری می‌فروشد و بعد از مدتی، آن را با سود بیشتری پس می‌گیرد. این کار شبیه به این است که شما ماشینتان را به دوستتان قرض بدهید و او بعد از چند روز به شما پول بدهد و ماشین را پس بگیرد.

در ایران، این نوع قرض گرفتن پول، علاوه بر اینکه بین بانک‌ها اتفاق می‌افتد، برای کنترل مقدار پول در بازار هم استفاده می‌شود. به همین دلیل، نرخ سودی که بانک‌ها برای این نوع قرض دادن تعیین می‌کنند، روی نرخ سودهایی که به مشتری‌هایشان می‌دهند هم تاثیر می‌گذارد.

چرا نرخ بهره بین بانکی اهمیت دارد؟

اهمیت نرخ بهره بین بانکی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. برخی از مهم‌ترین این دلایل عبارتند از:

1. معیار هزینه تأمین مالی

نرخ بهره بین بانکی به عنوان معیار هزینه تأمین مالی برای بانک‌ها عمل می‌کند. هنگامی که بانک‌ها به یکدیگر وام می‌دهند، نرخ بهره بین بانکی هزینه تأمین مالی آنها را تعیین می‌کند و به تنظیم هزینه‌های وام‌دهی به مشتریان می‌پردازد.

تأثیر بر نرخ‌های بهره وام و سپرده‌ها

تغییرات در نرخ بهره بین بانکی می‌تواند بر نرخ‌های بهره وام‌ها و سپرده‌های بانکی تأثیر بگذارد. اگر نرخ بهره بین بانکی افزایش یابد، بانک‌ها ممکن است نرخ‌های بهره وام‌ها و سپرده‌های خود را بالا ببرند تا هزینه‌های تأمین مالی را جبران کنند.

نشان‌دهنده وضعیت نقدینگی

نرخ بهره بین بانکی به طور غیرمستقیم به وضعیت نقدینگی در بازار بانکی اشاره دارد. اگر نرخ بهره بین بانکی بالا باشد، نشان‌دهنده کمبود نقدینگی و تقاضای بالا برای وام‌های کوتاه‌مدت است. بالعکس، نرخ پایین‌تر ممکن است نشان‌دهنده وضعیت نقدینگی خوب و عرضه کافی نقدینگی در بازار باشد.

ابزار سیاست پولی

بانک‌های مرکزی از نرخ بهره بین بانکی به عنوان ابزار سیاست پولی استفاده می‌کنند. تغییر در نرخ بهره بین بانکی می‌تواند به تنظیم فعالیت‌های اقتصادی، کنترل تورم و تأثیر بر رشد اقتصادی کمک کند. برای مثال، کاهش نرخ بهره بین بانکی می‌تواند به تحریک وام‌گیری و سرمایه‌گذاری، و در نتیجه رشد اقتصادی منجر شود.

تأثیر بر بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری

نرخ بهره بین بانکی می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری داشته باشد. تغییرات در این نرخ می‌تواند باعث نوسانات در بازارهای سهام، اوراق قرضه و ارز شود، زیرا سرمایه‌گذاران و بانک‌ها به سرعت به تغییرات در نرخ‌های بهره واکنش نشان می‌دهند.

تفاوت نرخ بهره بانکی و نرخ بهره بین بانکی

به زبان ساده، دو نوع نرخ بهره اصلی وجود دارد که بر اقتصاد ما تأثیر می‌گذارند:

• نرخ بهره بانکی: این نرخی است که وقتی شما می‌خواهید از بانک وام بگیرید، باید به بانک پرداخت کنید. این نرخ را بانک مرکزی تعیین می‌کند و مثل یک فرمان برای همه بانک‌ها است. وقتی بانک مرکزی می‌خواهد اقتصاد را کنترل کند، این نرخ را کم یا زیاد می‌کند. مثلاً وقتی تورم زیاد می‌شود، بانک مرکزی نرخ بهره را بالا می‌برد تا مردم کمتر وام بگیرند و هزینه‌ها کم شود.
• نرخ بهره بین بانکی: این نرخ، نرخی است که بانک‌ها به همدیگر وام می‌دهند. یعنی وقتی یک بانک پول کم دارد، از بانک دیگری قرض می‌گیرد و باید بابت این قرض، بهره‌ای به بانک دیگر بدهد. این نرخ خیلی مهم است چون روی نرخ بهره بانکی و در نتیجه روی همه ما تأثیر می‌گذارد. وقتی نرخ بهره بین بانکی بالا می‌رود، معمولاً نرخ بهره بانکی هم بالا می‌رود و گرفتن وام برای همه ما سخت‌تر می‌شود.

پس تفاوت اصلی این دو نرخ در این است که نرخ بهره بانکی روی همه ما تأثیر می‌گذارد و برای کنترل اقتصاد استفاده می‌شود. درحالی که نرخ بهره بین بانکی بیشتر روی بانک‌ها و بازارهای مالی تأثیر می‌گذارد و به نوعی یک شاخص مهم برای اقتصاد است.

چرا بانک‌ها از یکدیگر وام می‌گیرند؟

تصور کنید بانک‌ها مثل مغازه‌های بزرگ پول هستند. هر مغازه باید مقداری پول نقد داشته باشد تا به مشتریانش بدهد. بانک‌ها هم همینطور. وقتی یک بانک پول مشتریانش را خیلی خرج کند و پول کم بیاورد، می‌تواند از بانک‌های دیگر قرض بگیرد، درست مثل اینکه شما از دوستتان پول قرض بگیرید. این کار به بانک‌ها کمک می‌کند همیشه پول کافی برای پرداخت داشته باشند و کارشان را ادامه دهند.

اما چرا این کار مهم است؟ وقتی همه بانک‌ها پول کافی داشته باشند، اقتصاد کشور بهتر کار می‌کند. مثلاً وقتی شما می‌خواهید خانه بخرید، بانک‌ها می‌توانند به شما وام بدهند. همچنین، بانک مرکزی (بانکی که روی همه بانک‌ها نظارت می‌کند) با کنترل اینکه بانک‌ها چقدر از هم قرض می‌گیرند، می‌تواند قیمت‌ها را کنترل کند و جلوی گرانی بیش از حد را بگیرد.

به عبارت ساده‌تر، قرض گرفتن بانک‌ها از هم مثل یک چرخ دنده بزرگ است که اقتصاد کشور را به حرکت در می‌آورد.

سخن پایانی

در مجموع، نرخ بهره بین بانکی به عنوان یک شاخص کلیدی در اقتصاد عمل می‌کند و بر تصمیم‌گیری‌های بانک‌ها، کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارد. تغییرات در این نرخ می‌تواند بر تورم، رشد اقتصادی، نرخ ارز و بازارهای مالی تأثیرگذار باشد. بنابراین، درک عمیق از نرخ بهره بین بانکی و مکانیسم‌های تعیین‌کننده آن، برای هر فردی که به دنبال درک بهتر اقتصاد و تصمیم‌گیری‌های مالی هوشمندانه است، ضروری است. با پیگیری تغییرات نرخ بهره بین بانکی و درک ارتباط آن با سایر عوامل اقتصادی، می‌توانیم پیش‌بینی بهتری از روندهای اقتصادی آینده داشته باشیم و تصمیمات مالی خود را بر اساس آن تنظیم کنیم.

سوالات متداول