مسیر پیشِ روی دلار در سناریوی برجامی

دلار بعد از واکنش به اخبار مربوطه به رفع تحریم‌هایی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، با اصلاح قیمتی مواجه شد و کاهش آن تا کانال 26 هزار تومان نیز تداوم یافت. نمودار1 روند دو هفته‌ی اخیر قیمت دلار را به تصویر می‌کشد.

اما سوال اساسی این است که قیمت دلار تا کجا کاهش می‌یابد؟ آیا باید منتظر ریزش‌های شدید آن باشیم؟

در حال حاضر، مهم‌ترین متغیر اثرگذار بر قیمت‌های آتی و ریزش دلار، میزان آزادسازی دلارهای بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف و حجم صادرات نفتی ایران است. برآوردها حاکی از این است که حدودا 40 میلیارد دلار از ارزهای حاصل از فروش نفت در کشورهای چین، ژاپن، کره‌جنوبی، عراق و… مسدود شده است. این عدد، تقریبا معادل کل درآمدهای نفتی ایران در یک‌سال غیرتحریمی است. بنابراین، آزادسازی آن می‌تواند شوک قیمتی قابل توجهی به دلار وارد نماید.

قیمت تعادلی دلار(یا همان قیمت واقعی و ذاتی) در حال حاضر در حوالی 27 هزار تومان است بنابراین کاهش شدید در قیمت‌های بازاری آن، دلار را با تقاضای بالایی مواجه خواهد کرد. نکته حائز اهمیت این است که تقاضای دلار نمی‌تواند از کاهش قیمت آن در مقابل عرضه‌های زیاد دولتی جلوگیری نماید. چرا که بازیگردان اصلی در این زمینه دولت است(البته با فرضا اینکه دسترسی ایران به ارزهای دولتی امکان‌پذیر گردد)

در صورت دستیابی ایران به ارزهای حاصل از فروش نفت، بازار ارز با شوک زیادی مواجه خواهد گردید. زیرا طی روزهای اخیر قیمت نفت به اعدادی فراتر از انتظار نیز رسیده و این امر تاثیر زیادی بر درآمدهای ارزی ایران خواهد داشت.

قیمت‌های جهانی نفت و درآمدهای ارزی

آنچه در حال حاضر در سطح جهانی رخ داده، افزایش قابل توجه قیمت‌های جهانی نفت است، این امر طبعا به سود صادرکننده‌گان نفت خواهد بود، بنابراین در صورت احیای برجام، درآمدهای ارزی دولت از محل فروش نفت به شدت رو به افزایش خواهد گذاشت، همین‌ امر زمینه‌ی سرکوب‌های ارزی را فرآهم می‌آورد. از طرفی با توجه به لایحه‌ی بودجه 1401 علاوه بر اینکه سند مالی دولت با کسری بالایی مواجه است، وابستگی بودجه به نفت نیز بسیار بالا است. همه‌ی این‌ها نهایتا به تزریق بالای ارز به بازار ختم خواهد شد.

در نبود درآمدهای آنچنانی از محل مالیات، دولت برای تامین منابع درآمدی خود به فروش هرچه بیشتر نفت خام روی خواهد آورد، در نتیجه با اعطای دلار به بانک مرکزی، در ازای آن ریال دریافت خواهد کرد. این‌کار به رشد نقدینگی و درنتیجه تورم خواهد انجامید. دولت‌ها برای کنترل تورم، بانک مرکزی را مکلف به عرضه دلار به بازار می‌کنند تا از این طریق ریال را از جریان اقتصاد خارج نمایند و سرعت رشد نقدینگی را کاهش دهند. نتیجه‌ی نهایی این رفت و برگشت، سرکوب قیمتی دلار خواهد بود و طبعا قیمت آن را به پایین‌تر از قیمت‌های تعادلی آن نیز خواهد کشاند. طبیعتا شدت کاهش قیمت دلار بسیار به کم‌ و کیف احیای برجام بستگی خواهد داشت.