مهمترین دلیل سقوط بازار سرمایه در مرداد دو سال پیش چه بود؟

مهمترین مسئله ای که در چند سال گذشته دامنگیر بازار سرمایه ما شده و بازار سرمایه که در روند صعودی و چه در روند نزولی از حالت طبیعی خارج کرده، دخالت های بیرونی در این بازار بوده است. بررسی وضعیت بازار سرمایه در سال های گذشته نشان می‌دهد مهمترین عامل ایجاد بحران در بازار سرمایه در این سال ها، دولت ها بوده اند. دولت در سال 99، با دعوت از مردم برای سرمایه گذاری در بورس، تقاضای غیر واقعی در این بازار ایجاد کرد و بعد هم از همین محل، تامین مالی کرد. البته که عوامل دیگری هم در سقوط بازار سرمایه در آن مقطع اثرگذار بود، اما مداخله های بیرونی مهمترین علت ریزش بازار سرمایه بود. مثلا عدم صدور مجوز تاسیس سبدگردان ها و صندوق های سرمایه گذاری متناسب با ورود سرمایه گذاران جدید در آن مقطع هم در مشکلات این بازار بی تاثیر نبود.
در فرهنگ دولتمردان و مدیران کشور ما هنوز سازوکار از سهامداری به رسمیت شناخته نشده است. سهامداران حق مالکیت دارند اما مدیریت به سهامداران داده نشده است. مدیران شرکت های بزرگ بازار سرمایه توسط دولت تعیین می شود و قیمت گذاری محصولات این شرکت ها هم با مداخله دولت صورت می گیرد و… بعید است که در کوتاه مدت تغییری در این نگرش صورت بگیرد.

دولت در سال 99 به سفره متنعمی(بازار سرمایه) رسیده بود که برکات فراوانی هم بر آن سرازیر بود، اما نتوانست این فرصت و موقعیت را به درستی مدیریت کند. دولت آن زمان با وجود هشدارهایی که فروردین ماه 99 به دولت داده بودیم، در مورد بازار سرمایه بسیار شتابزده عمل کرد. اما زمانی که نامه هشدارآمیز 25 اقتصاددان مطرح شد، دولت نگران شد و همانطور که در دعوت از مردم برای سرمایه گذاری در بورس، شتابزده و بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم عمل کرده بود، در اصلاح بازار سرمایه هم شتابزده عمل کرد. از آنجا به بعد، هر اقدامی که در راستای جبران اشتباهات دولت در قبال بازار سرمایه صورت گرفت، اشتباه بزرگتری را رقم زد. اشخاصی که تا قبل از آن مردم را به سرمایه گذاری در بورس فرا می خواندند، شروع به اظهارنظرهای تخصصی در مورد بازار سرمایه کردند؛ بی آنکه سواد و تخصص کافی در این مورد را داشته باشند و همین موضوع به بی اعتمادی مردم دامن زد. (اظهار نظر در مورد شاخص یک میلیون و 600 هزار واحدی برای همیشه در تاریخ بازار سرمایه ما ثبت شده است!) تغییر چند باره رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در بازه زمانی کمتر از دو سال هم لطمه دیگری بر اعتماد مردم زد. وضع مکرر قوانین
و مقررات در بازار سرمایه هم تیر دیگری بر پیکره نحیف اعتماد در این بازار بود.
در مجموع می‌توان گفت شتابزدگی تیم اقتصادی آقای روحانی در برخورد با معضل بازار سرمایه، مهمترین دلیل مشکلات بازار سرمایه در سال 99 بود. از سوی دیگر عده‌ای هم سوار بر موج شدند و از شرایطی که در سال 99 در بازار سرمایه ما شکل گرفته بود، سوء استفاده کردند و با خروج حدود 100 هزار میلیارد تومان نقدینگی از این بازار به مشکلات این بازار دامن زدند و در نهایت شرایطی فراهم شد تا از 19 مرداد به قول برخی دوستان به عنوان دومین سالگرد کشتار دسته جمعی سرمایه گذاران در بورس تهران یاد کنیم.

به نظر می رسد در آن مقطع زیرساخت‌های کافی برای ورود مردمی که آشنایی کافی با قواعد سرمایه‌گذاری در این بازار را نداشتند، وجود نداشت. در سال 99 مکانیزم عرضه و تقاضا در بازار سرمایه دچار تغییرات بسیار محسوسی شد و به یکباره سرمایه گذاران خرد و کم‌تجربه وارد این بازار شدند؛ حال آنکه عرضه‌های کافی برای پاسخ دادن به نیاز این سرمایه‌گذاران جدید در این بازار صورت نگرفت. در نتیجه قیمت سهم ها به صورت حبابی رشد کرد و P/E بازار سرمایه غیرمنطقی بالا رفت و در نهایت سرمایه‌گذاران تازه واردی که اوایل سال 99 وارد این بازار شده بودند، بیش از سایرین متحمل ضرر و زیان شدند. البته که مکانیزم آزادسازی سهام عدالت در آن مقطع هم در اتفاقات در ریزش تاریخی بورس تهران بی تاثیر نبود.
امیدوارم از اتفاقات دو سال اخیر، درس بگیریم و تلاش شود از تکرار آنچه در این مدت بر بازار گذشت، جلوگیری شود. تقویت فرهنگ سرمایه گذاری در بورس در کنار توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در این بازار از مهم‌ترین راهکارهایی است که از تکرار اتفاقات ناگوار سال 99 جلوگیری خواهد کرد.

بی‌سابقه‌ترین فراخوان سرمایه گذاری مستقیم در بورس و همینطور سیاست گذاری برای تغییر قابل توجه و کاهش نرخ بهره بین بانکی به پایین ترین حد خود به منظور جبران کسری بودجه، مهمترین علل مشکلاتی بودند که در سال 99 در بازار سرمایه شاهد آن بودیم.
تاثیر پذیری از جهش نرخ ارز در سال 97 و 98 نیز توجه سرمایه گذاران را به بازار سرمایه جلب کرده بود. (تاثیر تورم دو سال اخیر را هم در آینده در بازار سرمایه مشاهده خواهیم کرد)

رشد بازار سرمایه در آن بازه زمانی واقعی نبود و هر رشد غیر واقعی، افت هم به همراه خواهد داشت. دعوت دولت از مردم برای سرمایه‌گذاری در این بازار و نیز سازوکار و هیجان موجود در بازار سرمایه و صف نشینی ها و همینطور تورمی که بازار سرمایه را جذاب تر کرده بود، عمده دلایل رشد بازار سرمایه بود. مجموعه ای از عوامل در آن مقطع دست به دست هم داد تا بازار سرمایه غیر منطقی رشد کند و بعد از آن هم به دنبال عدم حمایت دولت از بازار سرمایه و تشدید بی اعتمادی ها، خروج هیجانی ورود سرمایه گذاران کم تجربه در کنار برخی مداخله ها در این بازار از جمله قیمت گذاری دستوری و ابهام بر سر نتیجه مذاکرات و نرخ ارز و خوراک و برق و… ریزش غیر طبیعی بازار سرمایه را به همراه داشت.