سراب 15 میلیون توریست

آمارهای رسمی که چندان هم به‌روز نیستند، رقم بالای 5 میلیون را برای توریست ورودی اعلام کرده‌‌‌اند. در حالی که کارشناسان معتقدند این عدد ناخالصی زیادی دارد و باید از آن مهاجران کشورهای همسایه که برای کار به ایران مراجعه می‌کنند، ‌‌‌ سفرهای تجاری و سیاسی و… را جدا کرد‌‌‌. به گفته این کارشناسان عدد واقعی گردشگران ورودی ایران حدود 3میلیون نفر است. اگر عدد 15 میلیون را با 3میلیون مقایسه کنیم به تفاوت 12 میلیون می‌‌‌رسیم، ‌‌‌ حتی آمارهای رسمی را معیار بگیریم باز هم اختلاف حدود 10 میلیونی را شاهدیم، آیا در این 3سال می‌توان چنین جهشی را در توریسم ورودی داشت؟ چگونه می‌توان در شرایط کنونی منطقه و سایر مسائلی که کشورمان با آن مواجه است، ‌‌‌ تعداد توریست‌های خارجی را سه برابر کرد؟ آیا مشکل ایران در جذب توریست‌‌‌های خارجی به انتخاب کشورها برمی‌‌‌‌‌‌گردد که وزرای مختلف، ‌‌‌ کشورهای هدف را تغییر می‌دهند یا چالش را باید در مقوله دیگری جست‌وجو کرد؟ چقدر گردشگری داخلی توان آن را دارد تا زمینه را برای ورود گردشگر خارجی مهیا کند؟

اولویت توریسم داخلی به گردشگری ورودی

فرانسه، آمریکا و ترکیه سه کشور پیشتاز درحوزه توریسم هستند. در سال 2023، شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) رشد قابل‌‌‌توجه بخش گردشگری و سفر در فرانسه را اعلام کرد. سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی با رشد سالانه 6‌درصد به رکورد 246 میلیارد یورو رسید، که نشان‌‌‌دهنده 8.8‌درصد از کل تولید اقتصادی فرانسه است. تحقیقات انجام‌شده نشان داد که این بخش در سال 2023 بیش از 172‌هزار شغل جدید ایجاد کرده و مجموع فرصت‌‌‌های شغلی را در این بخش به حدود 2.9 میلیون نفر رسانده است (4.7‌درصد بالاتر از سطح سال 2019). درآمد حاصل از بازدیدکنندگان بین‌المللی در فرانسه 66.7 میلیارد یورو بود، در حالی که هزینه‌‌‌های مسافران داخلی با رسیدن به 135 میلیارد یورو، از رکوردهای سال 2019 به ترتیب 1 و 3‌درصد پیشی گرفت. پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال 2024 به حدود 138.8 میلیارد یورو برسد، که نشان‌‌‌دهنده رشد پایدار و احیای قوی گردشگری داخلی است. طبق داده‌‌‌های موسسه آمار ترکیه هزینه‌‌‌های گردشگران داخلی در ترکیه در سال گذشته به 229.8 میلیارد لیر ترکیه رسید، که نسبت به سال 2022 افزایش چشمگیر 101 درصدی را نشان می‌دهد. این آمار نشان‌‌‌دهنده رشد قابل‌‌‌توجه گردشگری داخلی در کنار بازیابی گردشگری بین‌المللی پس از همه‌گیری کووید-19 است. این روند بهبود در هزینه‌‌‌ها و مسافرت‌‌‌های داخلی نقش مهمی در حمایت از بخش گردشگری ترکیه دارد و بازتابی از افزایش تمایل مردم به سفر و اقامت در داخل کشور است. در سال 2023، سهم این صنعت از تولید ناخالص داخلی ترکیه به بیش از 1.7 تریلیون لیر ترکیه رسید که این رقم از سطح قبل از پاندمی نیز فراتر رفت. در ایالات متحده فرصت‌‌‌های زیادی برای سفر داخلی از سفرهای ساحلی در کالیفرنیا تا کوهنوردی در رشته‌‌‌کوه‌‌‌های آپالاشین وجود دارد. در سال 2022، هزینه‌‌‌های سفر داخلی در ایالات متحده به نزدیک 920 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته که 868 میلیارد دلار بود، افزایش نشان می‌دهد. علاوه بر افزایش هزینه‌‌‌های سفر داخلی، سهم بزرگسالان آمریکایی که از اکتبر 2022 تا ژوئیه2023 به سفرهای داخلی پرداخته‌‌‌اند، نیز افزایش یافت. در ژوئیه 2023، 39‌درصد از بزرگسالان آمریکایی اعلام کردند که در ماه گذشته به سفر داخلی رفته‌‌‌اند. همچنین نزدیک به 80‌درصد از بزرگسالان آمریکایی اعلام کردند که در 12 ماه آینده برنامه‌‌‌ریزی برای سفرهای تفریحی داخلی دارند. اگرچه بیشتر آمریکایی‌‌‌ها برای تفریح به سفرهای داخلی می‌‌‌روند، اما افرادی هستند که عمدتا برای کار سفر می‌کنند. سفرهای کاری حدود 16‌درصد از کل سفرهای داخلی در ایالات متحده در سال 2022 را تشکیل می‌دهد. در همین حال، 84‌درصد باقی‌‌‌مانده از سفرهای داخلی ایالات متحده برای تفریح بوده است.

حذف سفر از سبد خانوار ایرانی

در ایران شرایط صنعت گردشگری چطور است؟ بنا به گفته عزت‌‌‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی و گردشگری دولت پیشین درآمد گردشگری دولت سیزدهم در 2 سال، 8.7 میلیارد دلار است. یک سال قبل علی‌‌‌اصغر شالبافیان معاون گردشگری وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرده بود بر اساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، ایران در سال گذشته 6.2 میلیارد دلار از جذب گردشگر ورودی درآمد کسب کرده است. اگر این اعداد را با کشورهای پیشتاز مقایسه کنیم سهم و جایگاه کشورمان در این بازار به خوبی مشخص است. برای رفع این چالش به نظر می‌رسد باید سراغ همان راهکاری رفت که کشورهای موفق در حوزه توریسم داشته‌‌‌اند. آنها گردشگری داخلی را جدی گرفته و با برنامه‌ریزی و رونق آن سبب شده‌‌‌اند زیرساخت‌‌‌ها در این حوزه تقویت شده و در نهایت با مساعد شدن شرایط، گردشگران خارجی نیز از امکانات مرتبط با آن بهره‌مند شده‌اند، موضوعی که به نظر می‌رسد از سمت سیاستگذاران گردشگری در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته است و در همین راستا تمرکز خود را بر توریسم خارجی قرار داده‌اند.

آمارهای منتشر‌شده از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد در سال 1400، از 24 میلیون و 638‌هزار و 649 سفر داخلی نزدیک به 60‌درصد کمتر از 24 ساعت بوده و نیازی به اقامت شبانه نداشته است. اگر این عدد را در کنار حذف سفر از سبد مصرف 70‌درصد خانوارهای ایرانی بگذاریم، ‌‌‌ وضعیت توریسم داخلی در ایران بیش از پیش مشخص می‌شود.

آمارهای این مرکز همچنین نشان می‌دهد از میان 42‌درصد گردشگرانی که سفرشان بیش از 24 ساعت طول کشیده و نیاز به اقامت شبانه داشته‌اند، ‌‌‌ بیشترین محل اقامت خانه اقوام و آشنایان بوده است، ‌‌‌ عدد مربوط به این گزینه 65‌درصد است. برخلاف آمریکایی‌ها که 16 درصدشان با انگیزه کار سفر می‌کنند در ایران 16‌درصد سفرها با انگیزه تفریح بوده و 10‌درصد هم به واسطه درمان سفر کرده‌‌‌اند. سهم سفرهای زیارتی نیز به 4‌درصد می‌رسد. آمارهای این مرکز در موضوع اقامت هم نشان می‌دهند که 76‌درصد خانوارهای ایرانی در سفرهای داخلی خانه بستگان و آشنایان، 12‌درصد ویلا و آپارتمان شخصی، 6‌درصد ویلا و آپارتمان اجاره‌ای، 3‌درصد اقامتگاه عمومی، یک‌درصد چادر و کمپ شخصی، یک‌درصد اقامتگاه سازمانی و 2‌درصد سایر اقامتگاه‌ها را انتخاب کرده‌‌‌اند.

ساخت هتل جدید برای کدام مسافر؟

وزیر گردشگری در دولت چهاردهم از تقویت زیرساخت‌‌‌ها به‌ویژه هتل‌‌‌های چندستاره به عنوان عاملی برای جذب توریست خارجی نام می‌برد‌‌‌، ‌‌‌ اما به این گزاره چند اشکال وارد است‌‌‌، اولین آنها این است که آیا هتل‌‌‌های موجود در شرایط خوبی به لحاظ پذیرش مسافر قرار دارند؟ داده‌‌‌های مرکز آمار نشان‌‌‌دهنده آن است که به لحاظ شرایط تورمی و… ایرانی‌‌‌ها تمایل زیادی به استفاده از هتل ندارند و از سوی دیگر گروهی از توریست‌‌‌های خارجی هم اقامتگاه‌های بوم‌گردی را برای آشنایی با فرهنگ ایران ترجیح می‌دهند. در این شرایط که زمانی که مخاطب برای این مراکز اقامتی از سوی بخش اصلی بازار گردشگری وجود ندارد، ‌‌‌ ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری در بخش هتلداری بسیار دشوار خواهد بود. حتی در موضوع اقامتگاه بوم‌گردی هم شرایط چندان مساعد نیست. به گفته یک کارشناس گردشگری در سال 1402 پانصد تا هفتصد اقامتگاه از این کسب و کار خارج شده و در مقابل تنها200 تا 300 اقامتگاه اضافه شده‌اند، ‌‌‌ این در حالی است که برخی از صاحبان اقامتگاه‌های بوم‌گردی هم هشدار داده‌اند که با ادامه این وضعیت، ‌‌‌ بخش بزرگ‌تری از صاحبان این کسب و کار از بازار توریسم خارج می‌‌‌شوند همچنان که هتلداران و… نیز در این زمینه دغدغه‌‌‌های خود را با وزیر فعلی و پیشین در میان گذاشته‌اند. با نگاهی به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد باید متولی توریسم، سراب 15میلیون توریست خارجی را کنار بگذارد یا برای رسیدن به این چشم‌‌‌انداز، اولویت را گردشگری داخلی قرار دهد، شیوه‌ای از توریسم که ارتباط زیادی به برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در وزارتخانه گردشگری و رایزنی با سایر وزارتخانه‌ها برای بهبود اوضاع اقتصادی و تغییر در سیاست خارجی دارد. تا زمانی که توریسم داخلی رونق نیابد و سفر نتواند سهمی مقبول در سبد خانوارها داشته باشد، توریسم خارجی نیز رونق نخواهد یافت و در صورت ورود گردشگران خارجی آنها با چالش‌های مختلف هم در بخش زیرساخت‌ها و هم در بخش خدمات مواجه می‌شوند.