زیر و بم معاملات گواهی سپرده کالایی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از کالاخبر؛ گواهی سپرده کالایی ابزار است که بیش از 5 سال است در بورس کالای ایران مورد استفاده قرار گرفته و ساز و کار آن به این صورت است که کشاورزان محصول مورد برداشت خود را به انبارهای که تحت نظارت و پذیرش بورس کالا است، تحویل می‌دهند و در قبال آن قبض انبار دریافت می‌کنند. این قبض انبار به پشتوانه بورس کالا، گواهی سپرده کالایی محسوب می‌شود و قابلیت معامله شدن در بورس را دارد؛ این طرح ابتدا در رابطه با قیمت تضمینی جو و ذرت و گندم اجرا شد که بسیار موفق بود و اکنون در سایر محصولات نیز اجرایی می شود.

به طور کلی، بورس‌های کالا با سابقه چندین ساله در دنیا با طراحی ابزارهای معاملاتی کمک به اقتصاد کشورشان می‌کنند و جهش تولید اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال رشد مانند آفریقای جنوبی، برزیل، هند و چین از داخل بورس‌های کالایی شان آغاز شده است و علت آن نیز بهره گیری از ابزارهای معاملاتی مختلف است. گواهی سپرده کالایی نیز یکی از این ابزارهاست و بر گرفته از مدل‌های جهانی و بین المللی است و با توجه به این که محصولات کشاورزی در بازه زمانی کوتاه تولید و در یک بازه زمانی بلند مدت‌تر مصرف می‌شود بنابراین نیازمند انبارداری هستند. حالا برای این که انبارهای استانداردی داشته باشیم که بتوانیم کالا را در یک قالب استانداردتری پذیرش و نگهداری کنیم، مدل گواهی سپرده کالایی راه اندازی شد.

سازوکار معاملات

در این مدل انبار بر اساس این که آیا توانایی نگهداری محصول مورد نظر را دارد یا نه، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و در صورت مناسب بودن، انبار در بورس پذیرش می شود و از انبار تضامین لازم و بیمه نامه دریافت می‌ شود سپس یک سامانه انبارداری در انبار مستقر می‌شود و بازرسی سرزده هم توسط بورس کالا از انبار صورت می‌گیرد تا کالای کشاورز بر اساس یک استاندارد مشخص تحویل گرفته شود.

بعد از تحویل کالا به انبار، قبض انباری برای کشاورز صادر می‌شود که روز کاری بعد، این قبض تبدیل به یک ورقه بهادار تحت عنوان گواهی سپرده کالایی شده و در کد سهامداری مالک کالا می‌نشیند. از آن تاریخ، مالک کالا اجازه فروش پیدا می‌کند و هر کس دیگر که در بازار سرمایه کد سهامداری دارد می‌تواند به صورت آنلاین یا از طریق کارگزاری اقدام به خرید کند. خریدار نیز می‌تواند مجدد در بازار ثانویه محصول خریداری شده را به فروش برساند.

مزایای گواهی سپرده کالایی

تجربیات نشان می دهد که توسعه معاملات گواهی سپرده کالایی به گسترش و تسهیل دسترسی مشتریان به کالاها از طریق انبارهای تحت پوشش بورس کالا منجر می شود. اگر در بورس‌های اوراق بهادار تالار معاملاتی باعث حضور معامله‌گران بیشتری می‌شود در بورس‌های کالایی پذیرش انبار و امکان دسترسی معامله گران برای تحویل کالا و تامین نیاز مشتریان باعث توسعه بورس کالا می شود.

همچنین می توان گفت که فلسفه گواهی سپرده کالایی، خدمات جدیدی را به تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالاها ارائه می دهد به طوری که سهولت روند معاملات، کشف قیمت های مستمر و روزانه، روند عادلانه کشف قیمت ها و پوشش ریسک های معاملاتی از جمله مزایای معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالاست به طوری که مصرف‌کنندگان می‌توانند در کنار خرید فیزیکی کالا، با خرید این اوراق، نوعی سرمایه‌گذاری انجام دهند و از جنبه‌های قیمتی، شرایط نگهداری و مدیریت زمان مصرف کالا، از مزیت پوشش ریسک برخوردار شوند.

ضمن اینکه اینکه بازار گواهی سپرده کالایی می‌تواند مرجع قیمت نقدی برای قراردادهای مشتقه کالایی و دارایی پایه برای راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی باشد، امکان گردش و افزایش نقدشوندگی کالاهای موجود در انبارها و نیز شرایط خرده‌فروشی برای تولیدکنندگان را فراهم می‌کند. با اوراق‌بهادارسازی کالاها طیف زیادی از مشتریان از جمله تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کالا، فعالان بازار مالی و سرمایه‌گذاران به این بازار جذب می‌شوند و کالاها با استانداردها و ضوابط مناسب‌تری در انبارها سپرده‎گذاری می‌شوند.

علاوه بر موارد مذکور ابزار گواهی سپرده کالایی می‌تواند با بهره‌گیری از تکنولوژی بلاک‌چین و توکنایز کردن (ارائه توکن یا کوپن) برای کالاهای صادراتی، بستری امن و غیر قابل تحریم برای توسعه صادرات ایجاد کند.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اوراق در کمک به توسعه و مدرن کردن بازار کالایی کشور براساس نظام کشف نرخ منصفانه مبتنی بر عرضه و تقاضا، تامین مالی و مدیریت ریسک قیمت که همانا رسالت اصلی بازار سرمایه در ایجاد بورس‌های کالایی است، می‌تواند ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم برای این بازار را به اولویت اول بورس‌های کالایی تبدیل کند.

از این رو توسعه معاملات گواهی سپرده کالایی علاوه بر اینکه از مسیر خود این اوراق می‌تواند در توسعه بازار کالایی کشور موثر باشد بلکه برای توسعه بازار قراردادهای مشتقه کالایی به دلیل ایجاد یک مرجع قیمت نقدی با معاملات پیوسته و ابزار تحویل دارایی پایه این قراردادها ضروری است.

همچنین این ابزار برای ایجاد و توسعه صندوق‌های کالایی به عنوان ابزاری برای جذب سرمایه‌گذاری در حوزه تولید و ایجاد ذخایر استراتژیک برای کشور ضروری است و بدون آن راه‌اندازی صندوق‌های کالایی غیرممکن است.

از سوی دیگر این ابزار در بخش‌های مختلف می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و فقط منحصر به بازار محصولات کشاورزی و یا سکه نیست و بورس کالا نیز با توجه به رفع ابهام مالیاتی این معاملات بر ورود دارایی هایی از حوزه فولاد، معدن، پتروشیمی و فرآروده های نفتی در حال اقدام است که سیمان در نوبت نخست ورود به بازار گواهی سپرده بورس کالا قرار دارد. 

معافیت مالیاتی

یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان بازار، پرداخت هزینه‌های جانبی یک معامله است و پرداخت مالیات از هزینه‌هایی است که فعالان اقتصادی با آن دچار چالش هستند بر این اساس، یکی از مزایای مهم گواهی سپرده کالایی، معافیت از پرداخت مالیات است. زیرا هرگونه معامله این اوراق تا پیش از تحویل کالا به مشتری، از پرداخت مالیات معاف است و به‌این‌ترتیب، معامله‌کنندگان ناگزیر به پرداخت هزینه‌ای اضافه بر قیمت کالا نخواهند شد که این مشوق می‌تواند عاملی برای جذب شدن و به‌نوعی، جبران ترس از شفاف‌سازی معاملات باشد. 

دریافت تسهیلات به پشتوانه گواهی سپرده

به گزارش کالاخبر، امکان دیگری که این گواهی فراهم ساخته، این است که صاحب کالایی که اوراق بهادار در دست دارد، می‌تواند این اوراق را نزد شبکه بانکی برای دریافت تسهیلات، وثیقه کند و به پشتوانه آن وام بانکی دریافت کند.

بنابراین در صورت اجرایی شدن توثیق گواهی سپرده کالایی برای کشاورز، این امکان ایجاد خواهد شد که وقتی در فصل برداشت قیمت محصول افت کرده است از فروش محصول خود به دلیل نیاز مالی اجتناب کند تا پس از بهبود قیمت‌ها در بازار، محصول خود را به قیمت‌های بهتری به فروش رساند. در حال حاضر دلال‌ها و واسطه‌ها از این افزایش قیمت بهره‌مند می‌شوند زیرا کشاورز مجبور است برای پرداخت هزینه‌های تولید و معاش خود بلافاصله پس از برداشت، محصول خود را به فروش برساند. 

سیر تکامل و ورود کالاها

بر این اساس توسعه معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا همواره از برنامه های اصلی بورس کالای ایران طی چند سال اخیر بوده است به طوریکه نگاهی به روند راه اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی بر پایه دارایی های مختلف و پذیرش انبارها نشان می دهد که این رویه از سال 94 با پذیرش انبارها و معاملات گواهی سپرده جو و همچنین پذیرش خزانه بانک رفاه به عنوان انبار برای معاملات گواهی سپرده سکه آغاز شد و در ادامه شاهد راه اندازی معاملات گواهی سپرده ذرت، زعفران، زیره، پسته، کشمش، خرما و برنج بوده ایم. 

به‌طورکلی شمار ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه اندک است و ابزاری نظیر گواهی سپرده کالایی با وجود مزیت های فراوان اما هنوز برای بسیاری از فعالان بازار و صنایع، شناخته‌شده نیست. به‌طور مثال، اگر فعالان بازار از این ویژگی مطلع شوند که اوراق سپرده کالایی از قابلیت تبدیل به وثیقه برای دریافت تسهیلات سیستم بانکی، برخوردار است، به ‌یقین تقاضا برای استفاده از آن سیر صعودی چشمگیری خواهد یافت و این اتفاق نیز به مرور رقم خواهد خورد.

در پایان اینکه با توجه به تغییر نگاه سیاست گذاران از رویکرد دستوری به بازارها، بازار گواهی سپرده کالایی می‌تواند مسیری هموار برای اجرای سیاست آزادسازی قیمت کالاهای اساسی باشد. در این بستر می‌توان براساس مکانیزم عرضه و تقاضا امکان کشف نرخ منصفانه قیمت کالاها را سازماندهی کرد و مانع از اجرای سیاست‌ شکست‌خورده قیمت‌گذاری شد که منشا بروز رانت و فساد در اقتصاد کشور بوده است. این موضوع می‌تواند به توسعه روزافزون تولید و به تبع آن اثرگذاری بر قیمت سهام شرکت‌های تولیدی در بازار سرمایه بینجامد.