اسنپ‌بک، یا برجام جدید؟
تهران- ایرنا- برجام در شرف ۱۰ ساله شدن می باشد که ضرورت بازنگری در آن نیز وجود دارد. اخیراً آقای لاریجانی مشاور محترم مقام معظم رهبری نیز اشاره به آمادگی ایران برای انجام توافقی بهتر از برجام داشتند که این موضوع موید امر بازنگری و تدوین سند جدیدی می باشد.
بیش از دو دهه است که برنامه هسته‌ای ایران همواره یکی از مهمترین اخبار رسانه های جهانی بوده و آن را به بحرانی در مناسبات ایران و غرب تبدیل نموده است. با روی کار آمدن دولت یازدهم که مهمترین هدف سیاست خارجی خود را حل موضوع هسته‌ای اعلام کرده بود دیپلماسی هسته‌ای دولت جدید منجر به انعقاد سند برجام در تیرماه 1394 میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو 5+1 گردید. اجرای برجام ضمن تاثیر مثبت اقتصادی برای کشور، گامی در جهت اعتمادسازی میان ایران و کشورهای 5+1 بود تا بر اساس برنامه مورد توافق پس از ده سال از اجرای برجام (1404) شورای امنیت به طور کامل رسیدگی به موضوع هسته ای ایران را خاتمه و این بحران ساختگی را از صفحه ی چالش های سیاسی و امنیتی میان ایران غرب پاک نماید.
با روی کار آمدن ترامپ ( دوره اول ریاست جمهوری) ایالات متحده آمریکا به صورت یک جانبه و برخلاف بند 1 قطعنامه 2231 و مفاد منشور ملل متحد ( ماده 25) از برجام خارج گردید. با خروج آمریکا از برجام کشورهای اروپایی اعلام کردند به تعهدات مندرج در برجام پایبندند، اما این شعاری بیش نبود و از ترس آمریکا هیچ قدمی در مسیر اجرای برجام برنداشتند. آمریکا نیز بدون پذیرش مسئولیت اقدام خلاف قوانین بین‌المللی و واهمه ای از پاسخگویی، مبادرت به تشدید تحریم ها علیه ایران نمود. فرید زکریا در مقاله ای در مرداد 1403 در واشنگتن پست نوشت: تعداد تحریم‌ها علیه ایران از 370 مورد در دوران اوباما به بیش از 1500 مورد در دوران ترامپ رسید و ایران رکورددار تحریم در جهان شد.
جمهوری اسلامی ایران پس از خروج آمریکا از برجام با حسن نیت نسبت به نقش و مواضع طرف های اروپایی در اجرای برجام به تعهدات خود عمل نمود و صرفاً پس از بی عملی و بی تفاوتی اروپائیان در اجرای برجام بر اساس قانون راهبری مصوب آذر ماه 1399 مجلس شورای اسلامی و بر طبق برجام اقدام به کاهش تعهدات خود نمود.
با توجه به نزدیک شدن زمان خروج همیشگی برنامه هسته ای ایران از دستور کار شورای امنیت، کشورهای غربی تحریم های جدیدی به سیاهه تحریم های سابق اضافه کردند. در مهرماه سال جاری خدمات هوایی سه شرکت هواپیمایی ایرانی و در آبان ماه شرکت کشتی رانی جمهوری اسلامی ایران را مورد تحریم قرار دادند. در ابتدای آذر ماه قطعنامه سیاسی علیه ایران را با 19 رای موافق 12 رای ممتنع و 3 رای مخالف به تصویب رسانند و در این قطعنامه از دبیرکل خواسته اند که گزارش جامعی از فعالیت های هسته ای ایران را در نشست اسفند ماه سال جاری ارائه نماید.
حال این سوال مطرح می‌شود که هدف غرب از پیگیری این سلسله اقدامات چه می باشد؟ آیا آنها به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه می باشند؟ آیا این فشارها زمینه ای است تا در آینده تعهدات بیشتری را بر ایران تحمیل نمایند؟ اگر چنین است واکنش ایران چه باید باشد؟
پرونده هسته ای ایران راه حل فنی ندارد چرا که چالشی سیاسی است. تصمیم گیری در خصوص موضوعات مهم سیاسی خارجی باید مبتنی بر متغییرها، عوامل و مطالبات ملی و لحاظ شرایط بین المللی باشد. در حوزه ملی مهمترین مطالبه مردم و رهبری از دستگاه دیپلماسی رفع تحریم هاست. دولت چهاردهم نیز در راستای همین مطالبه، از ابتدای آغاز فعالیتش تاکید بر تنش زدائی در سیاست خارجی داشت و با رویکرد حل اختلافات در موضوع برنامه صلح آمیز هسته ای و توسعه همکاری ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، غنی سازی با غنای 60 درصد را پذیرفت و با پذیرش بازرسان جدید موافقت کرد.
متغیرهای ملی موثر در تدوین سیاست خارجی چنانچه با ملاحظات بین المللی متوازن و هم افزا نشوند، پیشبرد اهداف سیاست خارجی را با مشکل مواجه خواهد کرد. مهمترین بازیگران بین المللی نقش آفرین در چالش هسته ای آمریکا، تروئیکای اروپا، روسیه و چین می باشد. در شرایط فعلی روابط مقامات و کشورهای اروپایی با دولت جدید ترامپ گرمتر و نزدیکی بیشتری نسبت به گذشته دارند و بر همین اساس فشار بیشتری برای صدور قطعنامه های تحریمی به عنوان ابزاری برای باج خواهی بیشتر علیه ایران وارد خواهند کرد. روسیه از پیروزی ترامپ راضی به نظر می رسد و ممکن است به دلیل مشکلات پیش رو در جنگ اوکراین در تعامل با دولت جدید آمریکا چنانچه منافع ارضی و تثبیت بخشی از مناطق اشغالی اوکراین به نفع مسکو انجام شود، همراهی مورد انتظار را از برنامه هسته ای ایران نداشته باشد. احتیاط چین در مناسبات با آمریکا که متاثر از ملاحظات اقتصادی و امنیتی می باشد، مواضع این کشور را در حمایت از برنامه هسته ای ایران متزلزل می نماید.
رفتارهای چین و روسیه در گذشته ( رای به قطعنامه های تحریمی علیه ایران) موید این موضوع است که اولویت منافع ملی این کشورها بر حقوق هسته ای ایران، مقامات مسکو و پکن را به دایه مهربانتر از مادر تبدیل نخواهد کرد و داشتن چنین انتظاری نیز بیخردی سیاسی است. البته این بدان معنا نیست که بی توجه به روسیه و چین باشیم. این دو کشور در گروه دوستان جمهوری اسلامی ایران می باشند و همکاری هایشان در روزهای سخت تحریم نباید فراموش شود و در آینده هم این رفتار های دوستانه در چارچوب منافع متقابل باید ادامه یابد.
منبع: ایرنا