اعلام پیش‌شرط‌های حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی/ تورم سنگین گریزناپذیر است؟

مریم فکری: انحصار واردات را بردارید و بعد به حذف ارز 4200 تومانی فکر کنید . این نکته ای است که میثم هاشم خانی در کافه خبر خبرانلاین بر آن تاکید داشت.

 دولت سیزدهم نخستین بودجه سالانه خود را در حالی آذرماه به مجلس ارائه کرد که نگاهی به جداول لایحه بودجه، پرسش‌های بسیاری را مقابل بودجه دولت قرار داده است. شاید یکی از بحث برانگیزترین و جنجالی‌ترین تصمیات دولت جدید برای سال آینده که در سند بودجه قید شده، حذف ارز ترجیحی یا ارز حمایتی 4200 تومانی برای کالاها و اقلام ضروری سبد مصرفی خانوارها از جمله دارو و موادغذایی است. این در شرایطی است که از سمت و سوی اقتصاد کشور، نسبت به عواقب حذف ارز 4200 تومانی و تورمی که ایجاد خواهد کرد، هشدار می‌دهند؛ تا جایی که از قیمت‌های عجیب و غریب کالاهایی همچون گوشت و مرغ پس از حذف ارز 4200 تومانی صحبت می‌شود. در این میان، حمیدرضا حاجی‌بابایی، رییس کمیسیون تلفیق لایحه بودجه 1401 گفته است که هنوز دولت نتوانسته به مجلس ثابت کند که بدون آسیب به زندگی مردم می‌تواند ارز ترجیحی را حذف کند.

در این میان اما کارشناسان موافق حذف ارز ترجیحی، معتقدند در صورتی حذف ارز ترجیحی بار تورمی ندارد که دولت شرایطی را برای اجرای آن برقرار کند. میثم هاشم‌خانی، کارشناس اقتصادی در این خصوص در کافه‌خبر خبرگزاری خبرآنلاین می‌گوید: حتما باید در کنار حذف ارز 4200 تومانی انحصار واردات برداشته شود تا تورم آن صفر شود. به اعتقاد وی، اگر انحصار در واردات کالاهای اساسی ادامه پیدا کند، قیمت کالاها با حذف ارز 4200 تومانی بالا می‌رود. وی بر حذف یارانه ثروتمندان در کنار افزایش یارانه برای نیازمندان در صورت حذف ارز 4200 تومانی نیز تاکید دارد. 

* حذف ارز 4200 تومانی در بودجه سال آینده قطعی شده است. با توجه به شرایطی که اقتصاد کشور دارد و تورم بالای 40 درصد، به نظر شما زمان شرایط کنونی، زمان درستی برای حذف 4200 تومانی است؟

ما یک رویکردی در کشور داریم که این رویکرد خیلی پرمخاطب است. این رویکرد این است که تصور می‌کنند ایران مریخ است و هیچ شباهتی با هیچ کشوری در دنیا نداریم. همیشه تصور این بوده که ما با همه جای دنیا متفاوت هستیم، اما واقعیت این است که ما خیلی متفاوت نیستیم و مثل بقیه دنیا هستیم. همان‌طور که در حال حاضر در هیچ‌کجای دنیا به جز زیمباوه و ونزوئلا نیست که دلار همزمان دو قیمت داشته باشد، بنابراین تصمیم درست در کشور ما هم این است که دلار تک‌نرخی شود و اگر امروز این اتفاق بیفتد، بسیار بهتر از دو روز بعد است. تاخیر در حذف ارز 4200 تومانی موضوعیتی ندارد، اما صحبت این است که چه اشخاص و گروه‌هایی در این موضوع که حذف ارز 4200 تومانی به تعویق بیفتد!؟

از ابتدای فروردین تا 30 مهرماه برآورد این است که ما 10 میلیارد دلار، دلار 4200 تومانی پرداخت کرده‌ایم. اگر فرض کنیم میانگین قیمت دلار 24 هزار تومان بوده، یعنی 20 هزار تومان در هر دلار رانت وجود داشته است. این یعنی 200 هزار میلیارد تومان در این بازه زمانی رانت توزیع شده و این در حالی است که 25 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت کرده‌ایم. به عبارتی، به متوسط در همین دوره 7 ماهه 8 برابر کل یارانه نقدی پول در قالب دلار 4200 تومانی داده‌ایم. اما خروجی چه بوده است؟ خروجی این بوده که محاله شما یک کالا را پیدا کنید که متناسب با دلار 4200 تومانی به دست مردم رسیده باشد.

دلار در سال 92 در حدود 3 هزار و 500 تومان بوده است. دلار 4200 تومانی یعنی این‌که دلار فقط 20 درصد گران‌تر از سال 92 شده است. اگر فردی ادعا کند که فقط یک کالا وجود دارد که متناسب با دلار 4200 تومانی به دست مردم می‌رسد، یعنی این کالا باید فقط 20 درصد گران‌تر از 8 سال قبل باشد. معلوم است که هیچ کالایی پیدا نمی‌شود. بنابراین تمام این پول دست افرادی می‌رسد که منافعی برای مردم ندارد. بر این اساس، خیلی طبیعی است که این اشخاص یا افراد و سیاستمداران مرتبط با این اشخاص مخالفت با حذف ارز 4200 تومانی داشته باشند.

اما در این میان این نکته مطرح است که اگر کل دوره 3 سال و نیم گذشته را در نظر بگیریم، مجموع رانتی که توزیع شده، بسیار عدد بالایی می‌شود. یعنی 17، 18 برابر کل یارانه نقدی یک سال می‌شود. این عدد به جرات می‌توان گفت بزرگ‌ترین فساد سیستماتیک تاریخ کشور بوده است. محال است که فساد ساختاری‌ای پیدا کنیم که این میزان حجم داشته باشد.

در حال حاضر صحبت از این می‌شود که یارانه نقدی ثروتمندان حذف شود، ما اگر یک پنجم یارانه‌بگیران را هم حذف کنیم، به اندازه یک پنجم یارانه نقدی آزاد می‌شود. بنابراین تفاوت حذف یارانه ثروتمندان با ارز 4200 تومانی خیلی زیربنایی است و من فکر می‌کنم حذف دلار 4200 تومانی اگر امروز اتفاق بیفتد، خیلی بهتر از فرداست.

* اما یک نکته‌ای که وجود دارد، این است که هر کالایی که ارز 4200 تومانی آن حذف شود، درصد بالایی تورم در آن کالا را شاهد بودیم. برای مثال، در کالاهایی که ارز 4200 به آنها تعلق نگرفته بود، با تورم بیش از 400 درصدی مواجه شدند، اما تورم کالاهایی که مشمول ارز 4200 تومانی بودند، تورم حدود 200 درصد را تجربه کردند. با این تفاسیر، از تورم بالا در کالاهای اساسی همچون مرغ و گوشت پس از حذف ارز 4200 تومانی صحبت می‌شود.

هرگز این‌طور فکر نمی‌کنم. اتفاقا جهش شدید تورمی در کشور، یکی از متهمان آن، دلار 4200 تومانی است.

* فقط ارز 4200 تومانی؟ ما از سال 97 با تحریم‌های شدید روبه‌رو شدیم .

اتصال تورم با تحریم درست نیست. ما عراق را داریم که حکومت کاملا فروپاشیده‌ای دارد، این در حالی است که ما چنین شرایطی را نداریم. هم عراق و هم افغانستان در 10 سال اخیر، 8 سال تورم زیر 4 درصد داشتند؛ یعنی تقریبا صفر. حالا چطور ما می‌گوییم تحریم‌ها تورم ما را بالا برده است! من نمی‌گویم تحریم‌ها هیچ اثری ندارد، ولی یک‌سوم اتهام تورمی را به آن می‌شود نسبت داد. 

* چه ضمانتی وجود دارد که ارز 4200 تومانی حذف شود و به بهانه‌ای که ارز 28 هزار تومان شده، قیمت‌ها فوران نکند؟

قیمت‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت و در یکی دو ماه فوران کند. دلیل آن هم رانت عظیمی است که افراد به آن دست پیدا می‌کنند. این افراد برای این‌که از این رانت محروم نشوند، حاضرند کشور را به آتش بکشاند.

* پس افزایش تورم گریزناپذیر است.

می شود تورم را مهار کرد. تورم درصورتی مهار می شود که ما واردات کالاها را برای مردم آزاد کنیم. این در حالی است که واردات انحصاری است. برای مثال، یک فرد یا یک شرکت فقط می‌تواند سویا وارد کند و یا کنجاله و ذرت را شرکت‌های خاصی می‌توانند وارد کنند. واضح است که وقتی واردات به صورت انحصاری در اختیار گروه خاصی است، این گروه می‌توانند تبانی کنند و قیمت را بالا ببرند. اما اگر همه مجاز باشند که واردات کالا را انجام دهند، چنین اتفاقی نمی‌افتد.

* در حال حاضر گفته می‌شود در حال حاضر کسانی از حذف ارز 4200 تومانی حمایت می‌کنند که از دلار 28 هزار تومان نفع می‌برند. یعنی مافیای اقتصادی دنبال منافع دلار 28 هزار تومان است.

ببینید، به‌هرحال این ایده ارز 4200 تومانی در هیچ‌کجای دنیا طرفدار ندارد؛ به جز ونزوئلا و زیمباوه که نرخ دولتی را کنار بازار آزاد بگذارد. ما اگر می‌خواهیم قیمت دلار بازار آزاد پایین بیاید، باید شرایط لازم برای این کار را فراهم کنیم.

* پس شما اعتقاد دارید شرط این‌که تورم ارز 4200 تومانی صفر باشد، این است که انحصاری که در واردات وجود دارد، از بین رود.

در حال حاضر واردات کالاهای اساسی همچون دارو و مواد غذایی انحصاری است. به حدی واردات این کالاها انحصاری است که کارخانه‌هایی وجود دارد که بیش از 3 سال است نتوانسته‌اند مجوز واردات بگیرند. برای مثال، کارخانه‌ای وجود دارد که ذرت و سویا مصرف می‌کند، اما نتوانسته مجوز واردات بگیرد. بنابراین مجبور است به 5 برابر قیمت از کسانی که انحصار را در اختیار دارند، کالا را بخرد. اگر این سطح از انحصار وجود داشته باشد، بله، قیمت کالاها با حذف ارز 4200 تومانی بالا می‌رود. اما اگر واردات آزاد شود، اثر تورمی حذف ارز 4200 تومانی نامحسوس خواهد شد.

* شما فکر می‌کنید اصلا دولت سیزدهم در طول تقریبا 6 ماه گذشته رویکردی در خصوص انحصارزدایی واردات داشته است؟

تاکنون اتفاقی نیفتاده است. اما حتما باید در کنار حذف ارز 4200 تومانی انحصار واردات برداشته شود تا تورم آن صفر شود. نکته‌ای که در این میان مطرح است، این است که دلار 4200 تومانی پدر و مادر در کشور ندارد و فردی وجود ندارد که از آن حمایت کند.

* حالا اگر این شرایطی که شما می‌گویید برای حذف ارز 4200 تومانی فراهم نشود و فقط ارز 4200 تومانی حذف شود، آیا اقتصاد کشور تاب و توان شوک تورمی را دارد؟

ببینید، ما باید انحصار واردات در خوراک و دارو را برداریم. من معتقدم که اگر یک شبه بگوییم هر شرکت معتبری در حوزه غذا و دارو مجاز به واردات است، تورم حذف ارز 4200 تومانی صفر خواهد بود. این کار را هم یک‌شبه می‌توان انجام داد.

ما بهتر است قبل از حذف دلار 4200 تومانی باید انحصار واردات را برداریم؛ آن هم این‌که در سطح رییس‌جمهور و نه وزیر اعلام شود هر شرکت غذا و دارویی که سابقه دارد و بدهی مالیاتی دارد، مجوز واردات داشته باشد. در غیر این صورت باید منتظر رشد قیمت‌ها باشیم.